ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ «ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ».
Posted by NOIZ | Posted in Κείμενα/Έντυπα Rosso Nero | Posted on 4:12 μ.μ.
Το κείμενο που ακολουθεί, δημοσιεύθηκε στο φΑσκελο του περασμένου καλοκαιρού με αφορμή το Ειδικό Σχολείο της Μπόχαλης.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ «ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ».
Όλες οι προοδευτικές ιδέες, θρησκευτικές ή υλιστικές, θεμελιώνονται στην ιδέα ότι η διάνοια και η πνευματικότητα συνιστούν τη δημοσιοποίηση της ενστικτώδους και πρωτόγονης σκέψης. Οι [ανθρωπολογικές και φιλοσοφικές ανακαλύψεις] διαψεύδουν την ψευδαίσθηση κατά την οποία ο ψυχισμός του ανθρώπου έχει εξελιχθεί αυτόματα χάρη στην πρόοδο των ανέσεων, κι αυτό αναιρεί σε μεγάλο μέρος τις δικαιολογίες που προβάλλει η κοινωνία για να μας υποτάξει σε μια κανονιστική πειθαρχεία. (Asger Jorn)
Ο ψευτοουμανιστικός δυτικός πολιτισμός, παρ’όλη την τεχνολογική του υπεροψία, δεν έχει καταφέρει να δώσει πραγματικές λύσεις στα προβλήματα που ανακύπτουν με τους ανθρώπους που δεν είναι ‘φυσιολογικοί’, είτε σωματικά είτε ψυχικά. Τα προβλήματα αυτά στην καλύτερη περίπτωση τα ασυλοποιεί με μια τεχνοκρατική υποστήριξη, ή στη χειρότερη τα εξαλείφει με διάφορους τρόπους (από καθώς πρέπει μέχρι άμεσα βίαιους).
Η αποστροφή του δυτικού ψευτοουμανιστικού πολιτισμού αλλά και όλων των εξουσιαστικών πολιτισμών προς τα ‘μη φυσιολογικά άτομα’, πηγάζει από το βαθύ και αρχέγονο φόβο που νιώθουν αυτοί οι «πολιτισμοί» απέναντι στο ‘μη φυσιολογικό’, όπως αυτοί το έχουν ορίσει και όπως αυτό εκφράζεται.
Τα πράματα όμως δεν ήταν παντού και πάντα έτσι.
Κοιτάζοντας στην ιστορία του ανθρώπου όπως αυτή ξετυλίγεται μέσα στο χρόνο, θα δούμε, ότι στις περισσότερες πρωτόγονες φυλές, αλλά και σε μεγάλους πολιτισμούς όπως ο Ινδικός, τα ιδιαίτερα άτομα της κοινωνίας, όπως και να είχε αυτή η ιδιαιτερότητά τους, όχι μόνο δεν καταδικάζονταν στο πυρ το εξώτερον, αλλά αντιθέτως, αποκτούσαν κεντρική θέση μέσα στην κοινότητα. Σε ορισμένους πολιτισμούς όπως ο Ινδικός, αποκτούσαν ιερές ιδιότητες. Η κοινότητα δηλαδή, τους λάτρευε και τους προστάτευε σαν μικρούς περιπλανώμενους θεούς. Σε κοινότητες τέτοιου χαρακτήρα (έντονης κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής) σύγχρονοι κοινωνιολόγοι έχουν αποδείξει ότι απουσιάζει η ατομική ιδιοκτησία και οι εξουσιαστικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης.
Βέβαια, όλες οι κοινωνίες βρίσκονται σε κάποιο βαθμό, σε πόλεμο με τους εαυτούς τους(…). Στις εξισωτικές κοινωνίες, στις οποίες δίδεται μεγάλη έμφαση στη δημιουργία και συντήρηση κοινοτικής συναίνεσης, αυτό συχνά εμφανίζεται να προκαλεί εξίσου περίπλοκο σχηματισμό αντίδρασης, ένα φασματικό κόσμο της νύχτας, κατοικούμενο από τέρατα, μάγισσες, ή άλλα πλάσματα του τρόμου. Και είναι οι πιο φιλειρηνικές κοινωνίες αυτές που είναι επίσης πιο στοιχειωμένες, στις φανταστικές τους κατασκευές του κόσμου, από πανταχού παρόντα φαντάσματα αιώνιου πολέμου. Οι αόρατοι κόσμοι που τους περιβάλλουν αποτελούν, κυριολεκτικά, πεδία μάχης. Είναι λες και ο αδιάκοπος μόχθος για την επίτευξη της συναίνεσης να μεταμφιέζει μια σταθερή εσωτερική βία, ή ίσως είναι καλύτερα να λεχθεί ότι στην πραγματικότητα είναι η διαδικασία σύμφωνα με την οποία η εσωτερική βία υπολογίζεται και συγκρατείται και είναι ακριβώς τούτο μπλέξιμο μιας ηθικής αντίφασης, που αποτελεί το πρωταρχικό πεδίο της κοινωνικής δημιουργικότητας. (David Graeber)
Σε αυτούς τους πολιτισμούς η τοποθέτηση των ‘μη φυσιολογικών ατόμων’ στο κέντρο, ήταν ζήτημα ουσίας, ζήτημα που καθόριζε την ίδια τη φύση αυτών των πολιτισμών. Το γιατί γινόταν αυτό, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε σ’αυτό εδώ το κείμενο.
Κι αν σε κάποιους όλ’αυτά, φαίνονται ότι γίνονταν στο μακρινό και άπιαστο παρελθόν και βαθμό ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών, ας έχουν και αυτά υπ’όψην τους:
O Ευριπίδης στην τελευταία του τραγωδία Βάκχαι προειδοποιεί τους ανθρώπους της εποχής του (αλλά και της δικής μας) για το τι μπορεί να σημαίνει η λήθη του Διονυσιακού στοιχείου από τη ζωή και κατ’επέκταση από την κοινωνία.
Κάδμος: Διόνυσε θεέ! Σε ικετεύουμε!
Σε αδικήσαμε.
Διόνυσος: Αργά με μάθατε.
Όταν έπρεπε δεν με γνωρίζατε.
Κάδμος: Το καταλάβαμε τώρα Είναι αργά
Μα σκληρά το πληρώνουμε.
Ο Ευριπίδης τελειώνει την τραγωδία του βάζοντας το Χορό να λέει:
Με πολλούς τρόπους μπαίνουν οι θεοί στη ζωή μας.
Πολλά μας μοιράζουν χωρίς να προσμένουμε
Όσα προσμένουμε δεν γίνονται
Κι όσα απρόσμενα –ο θεός-
Βρίσκει τρόπο να τα εκτελεί.
Ο μεταφραστής της τραγωδίας Κ.Τοπούζης, μας εξηγεί στην εισαγωγή του βιβλίου:
Το θέμα της τραγωδίας αυτής είναι «αρχέτυπο», με την έννοια ότι: ο διονυσιασμός, σαν φαινόμενο, είναι ταυτόσημος με τη ζωική ορμή, που δεν ανακαλεί τους στόχους και τις τάσεις της μέσα σε αντίξοες συνθήκες, και η κοινωνική/ομαδική ζωή –σαν άλλη ανάγκη-διαφοροποιεί τις συνθήκες, τις οργανώνει αλλιώς και θέλει να επιβάλλει και συμπεριφορές αντιστοιχούσες.
Στο τέλος της ζωής του, και έχοντας βιώσει τα 30 χρόνια των Πελοποννησιακών πολέμων, ο μεγάλος τραγικός ποιητής (τραγικότατος πάντων όπως χαρακτηρίστηκε από τον Αριστοτέλη) προσπαθεί να δείξει στους συμπολίτες του, ότι ο μοναδικός τρόπος εξόδου από την κρίση της εποχής του είναι η επανάκτηση του ανθρώπινου στοιχείου. Με την τραγωδία του Βάκχαι επαναπροσδιορίζει τη χαμένη από τη κτηνωδία του πολέμου αρχέγονη πηγή της ανθρωπινότητας. Μάταια όμως, γιατί ο Ελληνικός κόσμος των Αμφικτιονιών και της ατομικής ελευθερίας, είχε καταρρεύσει για πάντα.
Ας επισημανθεί εδώ αυτό που έχει παρατηρήσει ο David Graeber. Ότι δηλαδή, εκεί όπου η κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή, έχει φτάσει σε υψηλό σημείο, η τέχνη της κοινότητας τείνει σε αυτό που αργότερα ονομάστηκε τερορισμός ή δυσμορφία. Αυτό θα το δούμε να συμβαίνει πολλές φορές μέσα στην ιστορία.
Αυτό συνέβαινε και στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου όσο οι Αμφικτιονίες διαμόρφωναν το κοινωνικό περιβάλλον, τα δύσμορφα στοιχεία βρίσκονταν σε ισορροπία με τα εύμορφα και σε πολλές περιπτώσεις κυριαρχούσαν, όπως π.χ. μπορεί να δει κανείς στο αρχαϊκό αέτωμα της Γοργούς που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Κέρκυρας. Η πορεία από τη δύσμορφη Γοργώ που δεσπόζει στο συγκεκριμένο αέτωμα ως τον Ερμή του Πραξιτέλη, είναι πορεία παρακμής όπου αυτό που χάνεται είναι η κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή για να υπερτερήσει η δύναμη , η οποία οδηγεί στον πόλεμο και τα τυραννικά προσωποκεντρικά καθεστώτα.
Η μακεδονική δυναστεία του Φιλλίπου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα αναπτύξει μια τέχνη ‘καθαρή’ από τα ενοχλητικά στοιχεία, χρησιμοποιώντας σύμβολα ξεκομμένα από την αρχέγονη πηγή τους. Όλες οι εξουσίες από την εποχή εκείνη, όπως και να ονομάζουν τους εαυτούς τους, κινούνται στην ίδια αισθητική.
Τον ίδιο κύκλο μπορούμε να τον βρούμε και σε πολιτισμούς (Μεσοποταμία-Αίγυπτος) οι οποίοι είχαν αναπτυχθεί πριν από τον ελληνικό.
Το νήμα της κοινωνικής αλληλεγγύης και της προστασίας των πιο αδύναμων μελών της κοινότητας, τον ξαναβρίσκουμε στις πρωτοχριστιανικές κοινότητες. Οι πρωτοχριστιανοί ανέπτυξαν κάτω από τη μύτη της PAX ROMANA, ένα πρωτόγνωρο δίκτυο κοινωνικής αλληλεγγύης και προστασίας των πιο αδύναμων μελών της κοινότητας. Αυτός ήταν και ο λόγος της τρομαχτικής απήχησης που είχαν στις εξαθλιωμένες μάζες τις Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αυτό εκφράστηκε και στην τέχνη των πρώτων χριστιανών όπου μέσα στις σπηλιές χρησιμοποιούσαν σύμβολα και μουσική αρχέγονη. Ο τερορισμός και η δυσμορφία της Αποκάλυψης του Ιωάννη μπορούν να ερμηνευθούν κάτω από το πρίσμα του David Graeber στον οποίον έχουμε αναφερθεί παραπάνω.
Η παρακμή του χριστιανισμού η οποία συντελείται μετά τον 3ο αιώνα, γίνεται όταν η κοινωνική αλληλεγγύη από κεντρική ιδέα και πράξη οργάνωσης, ξεπέφτει σε συναίσθημα, το οποίο οδηγεί στο πάθος. Αυτό είναι και το σημερινό γνώρισμα του χριστιανισμού. Ο χριστιανισμός στην ουσία φοβήθηκε αυτό το οποίο απελευθέρωσε.
Όσο πιο όμορφο το πρόσωπο του Χριστού (που στα πρώτα χρόνια αρνιόταν να το απεικονίσουν) τόσο πιο έντονη η παρακμή της χριστιανικής κοινότητας.
Στους κύκλους της ιστορίας, εκεί όπου το αποτύπωμα της κοινωνικής αλληλεγγύης αναδύεται με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο, είναι στις ελεύθερες μεσαιωνικές πόλεις, Οι πόλεις αυτές έφτασαν σε απίστευτο επίπεδο κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και μεταξύ τους με τη δημιουργία εκτεταμένων δικτύων αλληλοϋποστήριξης.
Εσωτερικά, οι συντεχνίες και οι αδελφότητες, δημιούργησαν ανθρώπινους δεσμούς μοναδικής έντασης, όπου τα αποτελέσματά τους τα θαυμάζουμε και δεν τα έχουμε ούτε στην εποχή μας ξεπεράσει. Τα υπέροχα Δημοτικά κτήρια και οι καθεδρικοί γοτθικοί ναοί πολλών Ευρωπαϊκών πόλεων, μας δείχνουν τι μπορεί να δημιουργήσει το κοινοτικό πνεύμα.
Εδώ είναι σημαντικό να θυμηθούμε, ότι και η προσεισμική πόλη της Ζακύνθου φτιάχτηκε κάτω από το κοινοτικό πνεύμα των συντεχνιών. Εκεί όφειλε την πολυφωνική ρυμοτομία και μουσική της. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πόλεις αυτές ‘χώνευαν’ τη μουσική μέσα στη ρυμοτομία και αρχιτεκτονική τους. Το έντονο πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των μελών, εξηγεί ( σύμφωνα πάντα με την οπτική του David Graeber) γιατί τα ζακυνθινά παραμύθια είναι ιδιαιτέρως βίαια και τρομαχτικά. Αυτό είναι το υπόβαθρο και η μνήμη του Ούγκο Φόσκολο, ο οποίος εισάγει τα τερορίστικα στοιχεία του γενέθλιου τόπου του στην ποίηση του, αλλά και όλων των μοναδικών μαστόρων και τεχνητών που μεγαλούργησαν με την τέχνη τους.
Αλλά και στην τέχνη οι ελεύθερες μεσαιωνικές πόλεις μεγαλούργησαν. Ζωντανά παραδείγματα της κοινοτιστικής τέχνης, είναι τα πολυφωνικά μουσικά έργα, τα λαϊκά παραμύθια, η ζωγραφική. Για άλλη μια φορά στην ιστορία, η κοινοτιστική αισθητική εκφράζεται μέσω του τερορισμού και της δυσμορφίας. Οι μεσαιωνικές πόλεις είναι φορτωμένες με τέτοια στοιχεία.
Ο υπερφυσικός και παράδοξος Γαργαντούας του François Rabelais (του οποίου το μότο του ήταν ‘κάνω ότι μου αρέσει’) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αλλά και στη ζωγραφική του Hieronymus Bosch και του Pieter Bruegel the Elder, βλέπουμε όλες αυτές τις ‘μη φυσιολογικές μορφές’ να φέρνουν σε αμηχανία τη σκέψη και την αισθητική της εποχής μας.
Με την κατάπτωση των ελεύθερων μεσαιωνικών πόλεων και την ανάδυση των σύγχρονων αυτοκρατοριών, το κοινοτιστικό πνεύμα και η αλληλεγγύη για άλλη μια φορά υποχωρούν απέναντι στη δύναμη και την επιβολή. Έτσι και η αισθητική επανακαθορίζεται και εμφανίζεται η προσωπογραφία, η οποία εκθειάζει τη δύναμη και τον πλούτο. Τα ζωντανά στοιχεία που επικοινωνούν με το ανθρώπινο, υποβιβάζονται. Επειδή όμως δεν είναι δυνατό να εξαλειφθούν, γίνονται σκιά. Μια σκιά που περιτριγυρίζει απειλητικά τα πορτρέτα και τον πλούτο των ισχυρών.
Μέσα από αυτή τη σκιά είναι που θα ξεπεταχτούν οι φλόγες της Γαλλικής Επανάστασης. Το κοινοτιστικό πνεύμα, αυτή τη φορά των Παρισινών συνοικιών, για άλλη μια φορά θα εισβάλλει στην ιστορία και θα την καθορίσει.
Έχουν προηγηθεί μεγάλες μορφές όπου με τα έργα τους έχουν κρατήσει ζωντανή τη μνήμη του ανθρώπινου. Τέτοια μεγάλα έργα είναι το θέατρο του William Shakespeare, όπου κρατάει ζωντανή τη μνήμη όλων αυτών των δύσμορφων πλασμάτων, βάζοντάς τα να εισβάλλουν με τρόπο φαινομενικά άσχετο στη δράση των έργων του, ή δίνοντάς τους ακόμα και πρωταγωνιστικό ρόλο. Η μουσική του Μπαχ όπου περνάει στις επόμενες γενιές τη κονοτιστική μνήμη της πολυφωνίας. Οι ζωγραφιές του Francisco de Goya, όπου η σκιά έρχεται με ιδιαίτερη ένταση ξανά στο προσκήνιο και σε πολλά έργα του η δυσμορφία αποκτά κεντρική θέση. Ακόμα η ποίηση και προπαντός η απόλυτα ανατρεπτική ζωγραφική του William Blake.
Το πιο δυνατό παράδειγμα όμως είναι η μουσική του W.A.Mozart, ο οποίος επαναφέρει στη μνήμη των ανθρώπων της εποχής του με μοναδικό τρόπο, την ανάμνηση του δρόμου προς τις ξεχασμένες πηγές της ανθρωπινότητας. Με την τελευταία του όπερα τον ‘Μαγεμένο αυλό’, που την παρουσιάζει σε ένα ξύλινο λαϊκό θέατρο, μακριά από την κυρίλα της άρχουσας τάξης, δείχνει στην ανθρωπότητα τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει.
Με τη Γαλλική Επανάσταση η ανθρώπινη αλληλεγγύη που φτάνει μέχρι το βάθος της κοινωνίας ξανά θα μεγαλουργήσει. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα πρώτα έργα της πρώτης περιόδου, όταν δηλαδή οι συνοικίες είχαν το πάνω χέρι ήταν η αναδιαμόρφωση των ασύλων. Μέσα σ’αυτά τα άσυλα όπου συνωστίζονταν οι πάντες, από ανάπηροι σωματικά και ψυχικά μέχρι ανυπότακτοι, η κτηνωδία περίσσευε.
Η αναμόρφωση του ασύλου Σαραντόν, έγινε με την εποπτεία του Marquis de Sad, ο οποίος εκτός από συγγραφέας, ήταν και φλογερός επαναστάτης. Η φροντίδα που έδειξε η πρώιμη Γαλλική Επανάσταση των συνοικιών σ’αυτούς τους ανθρώπους, είναι μια από τις πιο φωτεινές σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Το τραγικό της ιστορίας είναι ότι ο ενοχλητικός Marquis de Sad ύστερα από την αντεπανάσταση συλλαμβάνεται και οδηγείται στο άσυλο που είχε αναμορφώσει, όπου και πεθαίνει. Στα 13 όμως χρόνια που παραμένει έγκλειστος, γράφει και παρουσιάζει έργα με πρωταγωνιστές τους ίδιους τους έγκλειστους. Είναι δηλαδή ο πρώτος που εισάγει τη θεραπεία μέσω της τέχνης.
Με την επικράτηση της αντεπανάστασης, τα ανθρώπινα για άλλη μια φορά οπισθοχωρούν στη σκιά. Όλος ο ρομαντισμός του πρώτου μισού του 19ου αιώνα κινείται μέσα σ’αυτή τη σκιά. Οι ρομαντικοί όμως αυτή τη σκιά την κάνουν όνειρο. Μέσα από αυτό το όνειρο είναι που ξεπηδά η ουμανιστική ιδέα του Σοσιαλισμού.
Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο αγώνας των ανθρώπινων κοινοτήτων και της αλληλεγγύης ενάντια στη δύναμη και το κέρδος είναι συνεχής. Κορυφαίες στιγμές αυτού του αγώνα, είναι οι επαναστάσεις του 1848-49 σε όλη την Ευρώπη και προπαντός, η Κομμούνα του Παρισιού το 1871.
Μια νέα μορφή οργάνωσης και αλληλεγγύης κάνει την εμφάνισή της στην ιστορία, ο συνδικαλισμός. Οι κατώτερες τάξεις δημιουργούν ένα τεράστιο δίκτυο αλληλοϋποστήριξης, προσφέροντας σίτιση, ιατρική βοήθεια, ακόμα και ρουχισμό στους εξαθλιωμένους εργάτες. Ο συνδικαλισμός της πρώτης περιόδου φέρνει νίκες, γιατί είναι κοινωνικός και όχι πολιτικός-διεκδικητικός.
Ένα άλλο μεγάλο κίνημα αλληλοβοήθειας που πρέπει να αναφερθεί, είναι το κίνημα του Ρώσικου μηδενισμού. Απόλυτα παρεξηγημένο και δυσφημισμένο, το κίνημα αυτό προετοίμασε τη Ρώσικη επανάσταση και με τα επιτεύγματά του άνοιξε τον δρόμο για τον 20ο αιώνα.
Η μαζική προσχώρηση της Ρωσικής νεολαίας στο κίνημα αυτό, είναι από τα πιο συγκινητικά παραδείγματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Παρατώντας τα σπίτια τους και όσες ανέσεις μπορεί να είχαν, οι νεαροί Ρώσοι και Ρωσίδες, πήγαν και έζησαν κοντά στους εξαθλιωμένους αγρότες και εργάτες, διαφωτίζοντάς τους και βοηθώντας τους να οργανώσουν τη ζωή τους.
Αξίζει να αναφερθεί, ότι το κίνημα αυτό ήταν διαταξικό, επηρέασε δηλαδή όλα τα κοινωνικά στρώματα και ακόμα ότι εμφανίζεται για πρώτη φορά η μαζική γυναικεία συμμετοχή.
Το κίνημα του Ρωσικού μηδενισμού, υπήρξε και το πρώτο στην ιστορία αισθητικό-πολιτικό κίνημα. Εγκαινιάζει αυτό που σήμερα απλοϊκά ονομάζουμε μόδα και στυλ. Οι Ρώσοι μηδενιστές επηρεαζόμενοι από τους άθλιους των ιδρυμάτων και φυλακών, κουρεύουν τα μαλλιά τους γουλί ακόμα και οι νεαρές κοπέλες, οι οποίες βάφουν έντονα με μαύρο χρώμα τα μάτια τους και φορούν μακριά μαύρα παλτά.
Τους καλλιτεχνικούς καρπούς του κινήματος αυτού θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο βιβλίο για να τους χωρέσει. Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν οι συγγραφείς Τουργκένιεφ, Τολστόι αλλά και ο Ντοστογέφσκυ. Στο έργο του Ντοστογέφσκυ, αναβιώνουν όλα τα γκροτέσκο στοιχεία της πλούσιας Ρωσικής μεσαιωνικής παράδοσης. Το μυθιστόρημα Ο Ηλίθιος, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο ίδιος εξάλλου υπήρξε έντονα επιληπτικός, καθόλου εύκολο για εκείνη την εποχή.
Ο Ρωσικός μηδενισμός επηρέασε όλες τις μορφές της τέχνης ανοίγοντας το δρόμο στη σύγχρονη μουσική, στο χορό, το θέατρο, τη ζωγραφική, αλλά και στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο.
Στην επιστήμη το λαμπρότερο παράδειγμα είναι ο Κροπότκιν, όπου εκτός από αναρχικός θεωρητικός, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους γεωγράφους της ιστορίας.
Και στο κίνημα του Ρωσικού μηδενισμού, για άλλη μια φορά στην ιστορία βλέπουμε ότι οποιαδήποτε πρόοδος και εξέλιξη πηγάζει από την ανθρώπινη αλληλεγγύη.
Στο τέλος του 19ου αιώνα, το βάρος του τεχνοκρατικού δυτικού πολιτισμού, είχε αρχίσει να δείχνει τα αποτελέσματά του πάνω στο ανθρώπινο. Η πλήρης επικράτηση του τεχνοκρατικού πολιτισμού, μαζί με απόλυτα απάνθρωπες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, σε συνδυασμό με τη μεταφορά μέσω της αποικιοκρατίας αυτών των χαρακτηριστικών σε ολόκληρη τη γη, διαμορφώνουν μια εντελώς οδυνηρή πραγματικότητα για το ανθρώπινο. Η πραγματικότητα αυτή επικρατεί μέχρι τις μέρες μας.
Η σύγχρονη εποχή εγκαινιάζει την αντίδρασή της απέναντι στην μηχανοποίηση του ανθρώπου καλώντας σε βοήθεια ένα Φαύνο. Αναφερόμαστε στο έργο του Claude Debussy ‘το απομεσήμερο ενός φαύνου’ το οποίο θεωρείται η έναρξη της σύγχρονης αισθητικής. Όλη η κραυγή του ανθρώπου ενάντια στην αποκτήνωση θα εκφραστεί μέσα από τη δυσμορφία. Κάποια σκόρπια χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Γερμανικός εξπρεσιονισμός, η κραυγή του Edvard Munch, η ζωγραφική της Frida Kahlo, ο Franz Kafka, η μουσική του Arnold Schönberg, το θέατρο του παραλόγου του Antonin Artaud , η Γκουέρνικα του Pablo Pikasso. Αλλά και μετά τον πόλεμο η ζωγραφική του Francis Bacon, του Jackson Pollock, τα φρικιά της δεκαετίας του ’60, το πάνκ του ’70, το new wave του ’80 που αισθητικά έμοιαζε με τους Ρώσους μηδενιστές.
Όλος ο 20ος αιώνας είναι η ύστατη κραυγή του ανθρώπινου απέναντι στην ολοκληρωτική του εξαφάνιση. Η έκκληση του Σοφοκλή προς τους ανθρώπους της εποχής του είναι τραγικά επίκαιρη σε παγκόσμιο επίπεδο πια.
Όπως έχει αποδείξει ο Lewis Mumford, οι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου αλλά και της Αμερικανικής Ηπείρου, είχαν αναπτύξει πολύ υψηλό τεχνολογικό πολιτισμό. Ο τεχνολογικός αυτός πολιτισμός φτάνοντας στο ανώτερό του στάδιο, στη Μεγαμηχανή (σύμφωνα με τον ορισμό του L.Mumford) οπού τα εξαρτήματα της μηχανής ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος, μέσω μιας τεράστιας οικολογικής καταστροφής αφανίστηκαν, και μαζί τους όλη η γιγάντια ανθρώπινη εμπειρία.
Οι μεγάλοι πολιτισμοί του παρελθόντος, είχαν τη μνήμη της καταστροφής στην οποία είχαν οδηγηθεί οι προηγούμενοι από αυτούς πολιτισμοί. Είχαν μεγάλη επίγνωση της ανθρώπινης ουσίας και τον τρόπο που αυτή εκφραζόταν.
Αναγνώριζαν στους ‘μη φυσιολογικούς’ συνανθρώπους τους που δεν είχαν «κλειδώσει» με τους εκάστοτε πολιτισμικούς αυτοματισμούς, την ελεύθερη και αυθόρμητη φύση του ανθρώπου.
Αναγνώριζαν ότι το συναισθηματικό περίσσευμα που χάριζαν σ’αυτούς τους ανθρώπους, οδηγούσε όλη την κοινότητα στην υπέρτατη ευτυχία.
Η προστασία των ανθρώπων αυτών, που ήταν και τα πιο αδύναμα μέλη της κοινότητας, έφερνε τη γνώση και την κοινωνική συνοχή.
Έτσι, η κοινωνική αλληλεγγύη ήταν το όχημα που οδηγούσε κατευθείαν στην πηγή.
Oι άχρηστες εκδηλώσεις-και λέγοντας «άχρηστες»εννοούμε εκείνες που δεν είναι απολύτως αναγκαίες για τη διατήρηση ή υπεράσπιση της ζωής- σημαδεύουν την σημαντικότερη ημερομηνία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι πρωτόγονα άχρηστες χειρονομίες του ανθρώπου είναι στην πραγματικότητα οι μόνες που μετράνε.
[Και αισθητικοποιούσαν τη δυσμορφία γιατί:]
Η αισθητική αίσθηση είναι η πρωτόγονη πηγή της νοημοσύνης, του συμβολισμού, της γραφής, όλων των μέσων που θα καθορίσουν τη μελλοντική ανάπτυξη. (Ντι Νουαγί)
HOMO LUDENS
ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ «ΜΗ ΚΑΝΟΝΙΚΟ».
Όλες οι προοδευτικές ιδέες, θρησκευτικές ή υλιστικές, θεμελιώνονται στην ιδέα ότι η διάνοια και η πνευματικότητα συνιστούν τη δημοσιοποίηση της ενστικτώδους και πρωτόγονης σκέψης. Οι [ανθρωπολογικές και φιλοσοφικές ανακαλύψεις] διαψεύδουν την ψευδαίσθηση κατά την οποία ο ψυχισμός του ανθρώπου έχει εξελιχθεί αυτόματα χάρη στην πρόοδο των ανέσεων, κι αυτό αναιρεί σε μεγάλο μέρος τις δικαιολογίες που προβάλλει η κοινωνία για να μας υποτάξει σε μια κανονιστική πειθαρχεία. (Asger Jorn)
Ο ψευτοουμανιστικός δυτικός πολιτισμός, παρ’όλη την τεχνολογική του υπεροψία, δεν έχει καταφέρει να δώσει πραγματικές λύσεις στα προβλήματα που ανακύπτουν με τους ανθρώπους που δεν είναι ‘φυσιολογικοί’, είτε σωματικά είτε ψυχικά. Τα προβλήματα αυτά στην καλύτερη περίπτωση τα ασυλοποιεί με μια τεχνοκρατική υποστήριξη, ή στη χειρότερη τα εξαλείφει με διάφορους τρόπους (από καθώς πρέπει μέχρι άμεσα βίαιους).
Η αποστροφή του δυτικού ψευτοουμανιστικού πολιτισμού αλλά και όλων των εξουσιαστικών πολιτισμών προς τα ‘μη φυσιολογικά άτομα’, πηγάζει από το βαθύ και αρχέγονο φόβο που νιώθουν αυτοί οι «πολιτισμοί» απέναντι στο ‘μη φυσιολογικό’, όπως αυτοί το έχουν ορίσει και όπως αυτό εκφράζεται.
Τα πράματα όμως δεν ήταν παντού και πάντα έτσι.
Κοιτάζοντας στην ιστορία του ανθρώπου όπως αυτή ξετυλίγεται μέσα στο χρόνο, θα δούμε, ότι στις περισσότερες πρωτόγονες φυλές, αλλά και σε μεγάλους πολιτισμούς όπως ο Ινδικός, τα ιδιαίτερα άτομα της κοινωνίας, όπως και να είχε αυτή η ιδιαιτερότητά τους, όχι μόνο δεν καταδικάζονταν στο πυρ το εξώτερον, αλλά αντιθέτως, αποκτούσαν κεντρική θέση μέσα στην κοινότητα. Σε ορισμένους πολιτισμούς όπως ο Ινδικός, αποκτούσαν ιερές ιδιότητες. Η κοινότητα δηλαδή, τους λάτρευε και τους προστάτευε σαν μικρούς περιπλανώμενους θεούς. Σε κοινότητες τέτοιου χαρακτήρα (έντονης κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής) σύγχρονοι κοινωνιολόγοι έχουν αποδείξει ότι απουσιάζει η ατομική ιδιοκτησία και οι εξουσιαστικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης.
Βέβαια, όλες οι κοινωνίες βρίσκονται σε κάποιο βαθμό, σε πόλεμο με τους εαυτούς τους(…). Στις εξισωτικές κοινωνίες, στις οποίες δίδεται μεγάλη έμφαση στη δημιουργία και συντήρηση κοινοτικής συναίνεσης, αυτό συχνά εμφανίζεται να προκαλεί εξίσου περίπλοκο σχηματισμό αντίδρασης, ένα φασματικό κόσμο της νύχτας, κατοικούμενο από τέρατα, μάγισσες, ή άλλα πλάσματα του τρόμου. Και είναι οι πιο φιλειρηνικές κοινωνίες αυτές που είναι επίσης πιο στοιχειωμένες, στις φανταστικές τους κατασκευές του κόσμου, από πανταχού παρόντα φαντάσματα αιώνιου πολέμου. Οι αόρατοι κόσμοι που τους περιβάλλουν αποτελούν, κυριολεκτικά, πεδία μάχης. Είναι λες και ο αδιάκοπος μόχθος για την επίτευξη της συναίνεσης να μεταμφιέζει μια σταθερή εσωτερική βία, ή ίσως είναι καλύτερα να λεχθεί ότι στην πραγματικότητα είναι η διαδικασία σύμφωνα με την οποία η εσωτερική βία υπολογίζεται και συγκρατείται και είναι ακριβώς τούτο μπλέξιμο μιας ηθικής αντίφασης, που αποτελεί το πρωταρχικό πεδίο της κοινωνικής δημιουργικότητας. (David Graeber)
Σε αυτούς τους πολιτισμούς η τοποθέτηση των ‘μη φυσιολογικών ατόμων’ στο κέντρο, ήταν ζήτημα ουσίας, ζήτημα που καθόριζε την ίδια τη φύση αυτών των πολιτισμών. Το γιατί γινόταν αυτό, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε σ’αυτό εδώ το κείμενο.
Κι αν σε κάποιους όλ’αυτά, φαίνονται ότι γίνονταν στο μακρινό και άπιαστο παρελθόν και βαθμό ανάπτυξης των ανθρώπινων κοινωνιών, ας έχουν και αυτά υπ’όψην τους:
O Ευριπίδης στην τελευταία του τραγωδία Βάκχαι προειδοποιεί τους ανθρώπους της εποχής του (αλλά και της δικής μας) για το τι μπορεί να σημαίνει η λήθη του Διονυσιακού στοιχείου από τη ζωή και κατ’επέκταση από την κοινωνία.
Κάδμος: Διόνυσε θεέ! Σε ικετεύουμε!
Σε αδικήσαμε.
Διόνυσος: Αργά με μάθατε.
Όταν έπρεπε δεν με γνωρίζατε.
Κάδμος: Το καταλάβαμε τώρα Είναι αργά
Μα σκληρά το πληρώνουμε.
Ο Ευριπίδης τελειώνει την τραγωδία του βάζοντας το Χορό να λέει:
Με πολλούς τρόπους μπαίνουν οι θεοί στη ζωή μας.
Πολλά μας μοιράζουν χωρίς να προσμένουμε
Όσα προσμένουμε δεν γίνονται
Κι όσα απρόσμενα –ο θεός-
Βρίσκει τρόπο να τα εκτελεί.
Ο μεταφραστής της τραγωδίας Κ.Τοπούζης, μας εξηγεί στην εισαγωγή του βιβλίου:
Το θέμα της τραγωδίας αυτής είναι «αρχέτυπο», με την έννοια ότι: ο διονυσιασμός, σαν φαινόμενο, είναι ταυτόσημος με τη ζωική ορμή, που δεν ανακαλεί τους στόχους και τις τάσεις της μέσα σε αντίξοες συνθήκες, και η κοινωνική/ομαδική ζωή –σαν άλλη ανάγκη-διαφοροποιεί τις συνθήκες, τις οργανώνει αλλιώς και θέλει να επιβάλλει και συμπεριφορές αντιστοιχούσες.
Στο τέλος της ζωής του, και έχοντας βιώσει τα 30 χρόνια των Πελοποννησιακών πολέμων, ο μεγάλος τραγικός ποιητής (τραγικότατος πάντων όπως χαρακτηρίστηκε από τον Αριστοτέλη) προσπαθεί να δείξει στους συμπολίτες του, ότι ο μοναδικός τρόπος εξόδου από την κρίση της εποχής του είναι η επανάκτηση του ανθρώπινου στοιχείου. Με την τραγωδία του Βάκχαι επαναπροσδιορίζει τη χαμένη από τη κτηνωδία του πολέμου αρχέγονη πηγή της ανθρωπινότητας. Μάταια όμως, γιατί ο Ελληνικός κόσμος των Αμφικτιονιών και της ατομικής ελευθερίας, είχε καταρρεύσει για πάντα.
Ας επισημανθεί εδώ αυτό που έχει παρατηρήσει ο David Graeber. Ότι δηλαδή, εκεί όπου η κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή, έχει φτάσει σε υψηλό σημείο, η τέχνη της κοινότητας τείνει σε αυτό που αργότερα ονομάστηκε τερορισμός ή δυσμορφία. Αυτό θα το δούμε να συμβαίνει πολλές φορές μέσα στην ιστορία.
Αυτό συνέβαινε και στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου όσο οι Αμφικτιονίες διαμόρφωναν το κοινωνικό περιβάλλον, τα δύσμορφα στοιχεία βρίσκονταν σε ισορροπία με τα εύμορφα και σε πολλές περιπτώσεις κυριαρχούσαν, όπως π.χ. μπορεί να δει κανείς στο αρχαϊκό αέτωμα της Γοργούς που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Κέρκυρας. Η πορεία από τη δύσμορφη Γοργώ που δεσπόζει στο συγκεκριμένο αέτωμα ως τον Ερμή του Πραξιτέλη, είναι πορεία παρακμής όπου αυτό που χάνεται είναι η κοινωνική αλληλεγγύη και συνοχή για να υπερτερήσει η δύναμη , η οποία οδηγεί στον πόλεμο και τα τυραννικά προσωποκεντρικά καθεστώτα.
Η μακεδονική δυναστεία του Φιλλίπου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα αναπτύξει μια τέχνη ‘καθαρή’ από τα ενοχλητικά στοιχεία, χρησιμοποιώντας σύμβολα ξεκομμένα από την αρχέγονη πηγή τους. Όλες οι εξουσίες από την εποχή εκείνη, όπως και να ονομάζουν τους εαυτούς τους, κινούνται στην ίδια αισθητική.
Τον ίδιο κύκλο μπορούμε να τον βρούμε και σε πολιτισμούς (Μεσοποταμία-Αίγυπτος) οι οποίοι είχαν αναπτυχθεί πριν από τον ελληνικό.
Το νήμα της κοινωνικής αλληλεγγύης και της προστασίας των πιο αδύναμων μελών της κοινότητας, τον ξαναβρίσκουμε στις πρωτοχριστιανικές κοινότητες. Οι πρωτοχριστιανοί ανέπτυξαν κάτω από τη μύτη της PAX ROMANA, ένα πρωτόγνωρο δίκτυο κοινωνικής αλληλεγγύης και προστασίας των πιο αδύναμων μελών της κοινότητας. Αυτός ήταν και ο λόγος της τρομαχτικής απήχησης που είχαν στις εξαθλιωμένες μάζες τις Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αυτό εκφράστηκε και στην τέχνη των πρώτων χριστιανών όπου μέσα στις σπηλιές χρησιμοποιούσαν σύμβολα και μουσική αρχέγονη. Ο τερορισμός και η δυσμορφία της Αποκάλυψης του Ιωάννη μπορούν να ερμηνευθούν κάτω από το πρίσμα του David Graeber στον οποίον έχουμε αναφερθεί παραπάνω.
Η παρακμή του χριστιανισμού η οποία συντελείται μετά τον 3ο αιώνα, γίνεται όταν η κοινωνική αλληλεγγύη από κεντρική ιδέα και πράξη οργάνωσης, ξεπέφτει σε συναίσθημα, το οποίο οδηγεί στο πάθος. Αυτό είναι και το σημερινό γνώρισμα του χριστιανισμού. Ο χριστιανισμός στην ουσία φοβήθηκε αυτό το οποίο απελευθέρωσε.
Όσο πιο όμορφο το πρόσωπο του Χριστού (που στα πρώτα χρόνια αρνιόταν να το απεικονίσουν) τόσο πιο έντονη η παρακμή της χριστιανικής κοινότητας.
Στους κύκλους της ιστορίας, εκεί όπου το αποτύπωμα της κοινωνικής αλληλεγγύης αναδύεται με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο, είναι στις ελεύθερες μεσαιωνικές πόλεις, Οι πόλεις αυτές έφτασαν σε απίστευτο επίπεδο κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και μεταξύ τους με τη δημιουργία εκτεταμένων δικτύων αλληλοϋποστήριξης.
Εσωτερικά, οι συντεχνίες και οι αδελφότητες, δημιούργησαν ανθρώπινους δεσμούς μοναδικής έντασης, όπου τα αποτελέσματά τους τα θαυμάζουμε και δεν τα έχουμε ούτε στην εποχή μας ξεπεράσει. Τα υπέροχα Δημοτικά κτήρια και οι καθεδρικοί γοτθικοί ναοί πολλών Ευρωπαϊκών πόλεων, μας δείχνουν τι μπορεί να δημιουργήσει το κοινοτικό πνεύμα.
Εδώ είναι σημαντικό να θυμηθούμε, ότι και η προσεισμική πόλη της Ζακύνθου φτιάχτηκε κάτω από το κοινοτικό πνεύμα των συντεχνιών. Εκεί όφειλε την πολυφωνική ρυμοτομία και μουσική της. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πόλεις αυτές ‘χώνευαν’ τη μουσική μέσα στη ρυμοτομία και αρχιτεκτονική τους. Το έντονο πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των μελών, εξηγεί ( σύμφωνα πάντα με την οπτική του David Graeber) γιατί τα ζακυνθινά παραμύθια είναι ιδιαιτέρως βίαια και τρομαχτικά. Αυτό είναι το υπόβαθρο και η μνήμη του Ούγκο Φόσκολο, ο οποίος εισάγει τα τερορίστικα στοιχεία του γενέθλιου τόπου του στην ποίηση του, αλλά και όλων των μοναδικών μαστόρων και τεχνητών που μεγαλούργησαν με την τέχνη τους.
Αλλά και στην τέχνη οι ελεύθερες μεσαιωνικές πόλεις μεγαλούργησαν. Ζωντανά παραδείγματα της κοινοτιστικής τέχνης, είναι τα πολυφωνικά μουσικά έργα, τα λαϊκά παραμύθια, η ζωγραφική. Για άλλη μια φορά στην ιστορία, η κοινοτιστική αισθητική εκφράζεται μέσω του τερορισμού και της δυσμορφίας. Οι μεσαιωνικές πόλεις είναι φορτωμένες με τέτοια στοιχεία.
Ο υπερφυσικός και παράδοξος Γαργαντούας του François Rabelais (του οποίου το μότο του ήταν ‘κάνω ότι μου αρέσει’) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αλλά και στη ζωγραφική του Hieronymus Bosch και του Pieter Bruegel the Elder, βλέπουμε όλες αυτές τις ‘μη φυσιολογικές μορφές’ να φέρνουν σε αμηχανία τη σκέψη και την αισθητική της εποχής μας.
Με την κατάπτωση των ελεύθερων μεσαιωνικών πόλεων και την ανάδυση των σύγχρονων αυτοκρατοριών, το κοινοτιστικό πνεύμα και η αλληλεγγύη για άλλη μια φορά υποχωρούν απέναντι στη δύναμη και την επιβολή. Έτσι και η αισθητική επανακαθορίζεται και εμφανίζεται η προσωπογραφία, η οποία εκθειάζει τη δύναμη και τον πλούτο. Τα ζωντανά στοιχεία που επικοινωνούν με το ανθρώπινο, υποβιβάζονται. Επειδή όμως δεν είναι δυνατό να εξαλειφθούν, γίνονται σκιά. Μια σκιά που περιτριγυρίζει απειλητικά τα πορτρέτα και τον πλούτο των ισχυρών.
Μέσα από αυτή τη σκιά είναι που θα ξεπεταχτούν οι φλόγες της Γαλλικής Επανάστασης. Το κοινοτιστικό πνεύμα, αυτή τη φορά των Παρισινών συνοικιών, για άλλη μια φορά θα εισβάλλει στην ιστορία και θα την καθορίσει.
Έχουν προηγηθεί μεγάλες μορφές όπου με τα έργα τους έχουν κρατήσει ζωντανή τη μνήμη του ανθρώπινου. Τέτοια μεγάλα έργα είναι το θέατρο του William Shakespeare, όπου κρατάει ζωντανή τη μνήμη όλων αυτών των δύσμορφων πλασμάτων, βάζοντάς τα να εισβάλλουν με τρόπο φαινομενικά άσχετο στη δράση των έργων του, ή δίνοντάς τους ακόμα και πρωταγωνιστικό ρόλο. Η μουσική του Μπαχ όπου περνάει στις επόμενες γενιές τη κονοτιστική μνήμη της πολυφωνίας. Οι ζωγραφιές του Francisco de Goya, όπου η σκιά έρχεται με ιδιαίτερη ένταση ξανά στο προσκήνιο και σε πολλά έργα του η δυσμορφία αποκτά κεντρική θέση. Ακόμα η ποίηση και προπαντός η απόλυτα ανατρεπτική ζωγραφική του William Blake.
Το πιο δυνατό παράδειγμα όμως είναι η μουσική του W.A.Mozart, ο οποίος επαναφέρει στη μνήμη των ανθρώπων της εποχής του με μοναδικό τρόπο, την ανάμνηση του δρόμου προς τις ξεχασμένες πηγές της ανθρωπινότητας. Με την τελευταία του όπερα τον ‘Μαγεμένο αυλό’, που την παρουσιάζει σε ένα ξύλινο λαϊκό θέατρο, μακριά από την κυρίλα της άρχουσας τάξης, δείχνει στην ανθρωπότητα τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει.
Με τη Γαλλική Επανάσταση η ανθρώπινη αλληλεγγύη που φτάνει μέχρι το βάθος της κοινωνίας ξανά θα μεγαλουργήσει. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα πρώτα έργα της πρώτης περιόδου, όταν δηλαδή οι συνοικίες είχαν το πάνω χέρι ήταν η αναδιαμόρφωση των ασύλων. Μέσα σ’αυτά τα άσυλα όπου συνωστίζονταν οι πάντες, από ανάπηροι σωματικά και ψυχικά μέχρι ανυπότακτοι, η κτηνωδία περίσσευε.
Η αναμόρφωση του ασύλου Σαραντόν, έγινε με την εποπτεία του Marquis de Sad, ο οποίος εκτός από συγγραφέας, ήταν και φλογερός επαναστάτης. Η φροντίδα που έδειξε η πρώιμη Γαλλική Επανάσταση των συνοικιών σ’αυτούς τους ανθρώπους, είναι μια από τις πιο φωτεινές σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Το τραγικό της ιστορίας είναι ότι ο ενοχλητικός Marquis de Sad ύστερα από την αντεπανάσταση συλλαμβάνεται και οδηγείται στο άσυλο που είχε αναμορφώσει, όπου και πεθαίνει. Στα 13 όμως χρόνια που παραμένει έγκλειστος, γράφει και παρουσιάζει έργα με πρωταγωνιστές τους ίδιους τους έγκλειστους. Είναι δηλαδή ο πρώτος που εισάγει τη θεραπεία μέσω της τέχνης.
Με την επικράτηση της αντεπανάστασης, τα ανθρώπινα για άλλη μια φορά οπισθοχωρούν στη σκιά. Όλος ο ρομαντισμός του πρώτου μισού του 19ου αιώνα κινείται μέσα σ’αυτή τη σκιά. Οι ρομαντικοί όμως αυτή τη σκιά την κάνουν όνειρο. Μέσα από αυτό το όνειρο είναι που ξεπηδά η ουμανιστική ιδέα του Σοσιαλισμού.
Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο αγώνας των ανθρώπινων κοινοτήτων και της αλληλεγγύης ενάντια στη δύναμη και το κέρδος είναι συνεχής. Κορυφαίες στιγμές αυτού του αγώνα, είναι οι επαναστάσεις του 1848-49 σε όλη την Ευρώπη και προπαντός, η Κομμούνα του Παρισιού το 1871.
Μια νέα μορφή οργάνωσης και αλληλεγγύης κάνει την εμφάνισή της στην ιστορία, ο συνδικαλισμός. Οι κατώτερες τάξεις δημιουργούν ένα τεράστιο δίκτυο αλληλοϋποστήριξης, προσφέροντας σίτιση, ιατρική βοήθεια, ακόμα και ρουχισμό στους εξαθλιωμένους εργάτες. Ο συνδικαλισμός της πρώτης περιόδου φέρνει νίκες, γιατί είναι κοινωνικός και όχι πολιτικός-διεκδικητικός.
Ένα άλλο μεγάλο κίνημα αλληλοβοήθειας που πρέπει να αναφερθεί, είναι το κίνημα του Ρώσικου μηδενισμού. Απόλυτα παρεξηγημένο και δυσφημισμένο, το κίνημα αυτό προετοίμασε τη Ρώσικη επανάσταση και με τα επιτεύγματά του άνοιξε τον δρόμο για τον 20ο αιώνα.
Η μαζική προσχώρηση της Ρωσικής νεολαίας στο κίνημα αυτό, είναι από τα πιο συγκινητικά παραδείγματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Παρατώντας τα σπίτια τους και όσες ανέσεις μπορεί να είχαν, οι νεαροί Ρώσοι και Ρωσίδες, πήγαν και έζησαν κοντά στους εξαθλιωμένους αγρότες και εργάτες, διαφωτίζοντάς τους και βοηθώντας τους να οργανώσουν τη ζωή τους.
Αξίζει να αναφερθεί, ότι το κίνημα αυτό ήταν διαταξικό, επηρέασε δηλαδή όλα τα κοινωνικά στρώματα και ακόμα ότι εμφανίζεται για πρώτη φορά η μαζική γυναικεία συμμετοχή.
Το κίνημα του Ρωσικού μηδενισμού, υπήρξε και το πρώτο στην ιστορία αισθητικό-πολιτικό κίνημα. Εγκαινιάζει αυτό που σήμερα απλοϊκά ονομάζουμε μόδα και στυλ. Οι Ρώσοι μηδενιστές επηρεαζόμενοι από τους άθλιους των ιδρυμάτων και φυλακών, κουρεύουν τα μαλλιά τους γουλί ακόμα και οι νεαρές κοπέλες, οι οποίες βάφουν έντονα με μαύρο χρώμα τα μάτια τους και φορούν μακριά μαύρα παλτά.
Τους καλλιτεχνικούς καρπούς του κινήματος αυτού θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο βιβλίο για να τους χωρέσει. Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν οι συγγραφείς Τουργκένιεφ, Τολστόι αλλά και ο Ντοστογέφσκυ. Στο έργο του Ντοστογέφσκυ, αναβιώνουν όλα τα γκροτέσκο στοιχεία της πλούσιας Ρωσικής μεσαιωνικής παράδοσης. Το μυθιστόρημα Ο Ηλίθιος, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο ίδιος εξάλλου υπήρξε έντονα επιληπτικός, καθόλου εύκολο για εκείνη την εποχή.
Ο Ρωσικός μηδενισμός επηρέασε όλες τις μορφές της τέχνης ανοίγοντας το δρόμο στη σύγχρονη μουσική, στο χορό, το θέατρο, τη ζωγραφική, αλλά και στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο.
Στην επιστήμη το λαμπρότερο παράδειγμα είναι ο Κροπότκιν, όπου εκτός από αναρχικός θεωρητικός, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους γεωγράφους της ιστορίας.
Και στο κίνημα του Ρωσικού μηδενισμού, για άλλη μια φορά στην ιστορία βλέπουμε ότι οποιαδήποτε πρόοδος και εξέλιξη πηγάζει από την ανθρώπινη αλληλεγγύη.
Στο τέλος του 19ου αιώνα, το βάρος του τεχνοκρατικού δυτικού πολιτισμού, είχε αρχίσει να δείχνει τα αποτελέσματά του πάνω στο ανθρώπινο. Η πλήρης επικράτηση του τεχνοκρατικού πολιτισμού, μαζί με απόλυτα απάνθρωπες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, σε συνδυασμό με τη μεταφορά μέσω της αποικιοκρατίας αυτών των χαρακτηριστικών σε ολόκληρη τη γη, διαμορφώνουν μια εντελώς οδυνηρή πραγματικότητα για το ανθρώπινο. Η πραγματικότητα αυτή επικρατεί μέχρι τις μέρες μας.
Η σύγχρονη εποχή εγκαινιάζει την αντίδρασή της απέναντι στην μηχανοποίηση του ανθρώπου καλώντας σε βοήθεια ένα Φαύνο. Αναφερόμαστε στο έργο του Claude Debussy ‘το απομεσήμερο ενός φαύνου’ το οποίο θεωρείται η έναρξη της σύγχρονης αισθητικής. Όλη η κραυγή του ανθρώπου ενάντια στην αποκτήνωση θα εκφραστεί μέσα από τη δυσμορφία. Κάποια σκόρπια χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Γερμανικός εξπρεσιονισμός, η κραυγή του Edvard Munch, η ζωγραφική της Frida Kahlo, ο Franz Kafka, η μουσική του Arnold Schönberg, το θέατρο του παραλόγου του Antonin Artaud , η Γκουέρνικα του Pablo Pikasso. Αλλά και μετά τον πόλεμο η ζωγραφική του Francis Bacon, του Jackson Pollock, τα φρικιά της δεκαετίας του ’60, το πάνκ του ’70, το new wave του ’80 που αισθητικά έμοιαζε με τους Ρώσους μηδενιστές.
Όλος ο 20ος αιώνας είναι η ύστατη κραυγή του ανθρώπινου απέναντι στην ολοκληρωτική του εξαφάνιση. Η έκκληση του Σοφοκλή προς τους ανθρώπους της εποχής του είναι τραγικά επίκαιρη σε παγκόσμιο επίπεδο πια.
Όπως έχει αποδείξει ο Lewis Mumford, οι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας της Αιγύπτου αλλά και της Αμερικανικής Ηπείρου, είχαν αναπτύξει πολύ υψηλό τεχνολογικό πολιτισμό. Ο τεχνολογικός αυτός πολιτισμός φτάνοντας στο ανώτερό του στάδιο, στη Μεγαμηχανή (σύμφωνα με τον ορισμό του L.Mumford) οπού τα εξαρτήματα της μηχανής ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος, μέσω μιας τεράστιας οικολογικής καταστροφής αφανίστηκαν, και μαζί τους όλη η γιγάντια ανθρώπινη εμπειρία.
Οι μεγάλοι πολιτισμοί του παρελθόντος, είχαν τη μνήμη της καταστροφής στην οποία είχαν οδηγηθεί οι προηγούμενοι από αυτούς πολιτισμοί. Είχαν μεγάλη επίγνωση της ανθρώπινης ουσίας και τον τρόπο που αυτή εκφραζόταν.
Αναγνώριζαν στους ‘μη φυσιολογικούς’ συνανθρώπους τους που δεν είχαν «κλειδώσει» με τους εκάστοτε πολιτισμικούς αυτοματισμούς, την ελεύθερη και αυθόρμητη φύση του ανθρώπου.
Αναγνώριζαν ότι το συναισθηματικό περίσσευμα που χάριζαν σ’αυτούς τους ανθρώπους, οδηγούσε όλη την κοινότητα στην υπέρτατη ευτυχία.
Η προστασία των ανθρώπων αυτών, που ήταν και τα πιο αδύναμα μέλη της κοινότητας, έφερνε τη γνώση και την κοινωνική συνοχή.
Έτσι, η κοινωνική αλληλεγγύη ήταν το όχημα που οδηγούσε κατευθείαν στην πηγή.
Oι άχρηστες εκδηλώσεις-και λέγοντας «άχρηστες»εννοούμε εκείνες που δεν είναι απολύτως αναγκαίες για τη διατήρηση ή υπεράσπιση της ζωής- σημαδεύουν την σημαντικότερη ημερομηνία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι πρωτόγονα άχρηστες χειρονομίες του ανθρώπου είναι στην πραγματικότητα οι μόνες που μετράνε.
[Και αισθητικοποιούσαν τη δυσμορφία γιατί:]
Η αισθητική αίσθηση είναι η πρωτόγονη πηγή της νοημοσύνης, του συμβολισμού, της γραφής, όλων των μέσων που θα καθορίσουν τη μελλοντική ανάπτυξη. (Ντι Νουαγί)
HOMO LUDENS
Comments (0)
Δημοσίευση σχολίου